Fout/Catastrofe (1986)

Regie Fout: Oscar Wagenmans

Regie Catastrofe: Kees de Wit

Toneelbeeld: Kees de Wit

Acteurs: Wilma Heuvelink, Monic Jansen, Annabelle de Jong, Inge Merits, Marusjka Sistermans, Paul van der Vegt, Leonie Westerbeek, Oscar Wagenmans, Kees de Wit.

Catastrophe werd door Samuel Beckett opgedragen aan Václav Havel, in 1982 de meest prominente gevangene van het communistische regime in Tsjechoslowakije, woordvoerder van de mensenrechtenbeweging Charta’77. Het stuk ging in wereldpremière op het theaterfestival van Avignon, op 21 juli 1982.

Het stuk is een ‘toneelrepetitie’ van (als je het script hardop leest) nauwelijks zes minuten. De zwijgende protagonist P. wordt door de regisseur R. gereed gemaakt voor een soort van opvoering. Hij staat in een zwarte jas en met een zwarte hoed op een kubus. Regisseur R. corrigeert kleding en houding, assistent A. noteert de correcties, de lichtman L. reageert offstage. P. is niet alleen stil maar staat ook stil, een weerloos lijf, een kwetsbaar mens. R. verwerpt het voorstel van A. zijn hoofd wat te doen oprichten: teveel individualiteit. R. laat, middels zijn aanwijzingen aan de lichtman L., het lichaam steeds meer in een quasi-esthetisch clair obscur verdwijnen. R.: ‘Good. There’s our catastrophe. In the bag. Once more and I’m off.’ In zijn hoofd hoort hij al het applaus. Maar dan richt P. nog één keer zijn hoofd op en staart in het auditorium. Uit het strak geënsceneerde beeld van de onderwerping maakt hij een icoon van individuele pijn. Becketts aanwijzingen: ‘The applause dies. Long pause. Fade-out of light on face.’

In april 1983, zes weken na zijn vrijlating, beschreef Václav Havel in een brief aan Samuel Beckett ‘de schok die ik kreeg tijdens mijn verblijf in de gevangenis, toen mijn vrouw, op een van de vier haar toegestane bezoekdagen per jaar, mij in het bijzijn van een afgestompte bewaker vertelde dat er in Avignon een avond van solidariteit ter ere van mij zou plaatsvinden en dat U de gelegenheid te baat had genomen een stuk voor mij te schrijven en op te voeren, Uw stuk Catastrophe. Tot lang hierna vergezelde mij een grote blijdschap en emotie, dat mij hielp te leven te midden van al het vuil en alle laagheid.’ Na zijn vrijlating schreef Havel, bij wijze van antwoord aan Beckett, het korte stuk Fout.